TÜRK İSLAM ORDUSU’NUN KUZEY KAFKAS (DAĞISTAN) HAREKÂTINA DÂİR (Arşiv Vesikaları Işığında–1917–1919) / ABOUT THE OPERATION OF TURKISH ISLAMIC ARMY IN THE NORTH CAUCASUS (DAGESTAN) (Under the Luminary of Archive Documents – 1917–1919)

Öz

Kuzey Kafkaslarda halkların büyük çoğunluğu Müslüman Türk asıllıdır. Özellikle bugünkü Dağıstan Özerk Cumhuriyeti, o zamanlar Azerbaycan’ın toprak parçasıydı. Kuzey Kafkaslarda yaşayan Türkler, Rus emperyalizmine ve akabinde Ermeni zulmüne karşı tek cephe olmuştur. Öte yandan Birinci Dünya Savaşı sırasında Türk İslam Ordusunun Kafkas harekâtı ile yeni gelişmeler baş göstermiştir. Kuzey Kafkaslar’daki gelişmeler üzerine, Dağıstan’daki Türklerin millî bir devlet kurma çabaları giderek yoğunlaştı. Bu gelişmeler çerçevesinde Kuzey Kafkaslar’daki bütün Müslüman Türk kavimler, Dağıstan Türklerine güvenerek, Ruslardan bağımsız hareket etmeye çalışmıştır. 11 Mayıs 1918’de kurulan Kuzey Kafkas Cumhuriyeti Osmanlı Devleti tarafından da tanınmıştır. Öte taraftan bu tanınma Bolşevik Rusları çok kızdırmış olacak ki, Bolşevik Yönetiminin Dışişleri Komiseri K. V. Çiçerin, Osmanlı Devletinin Moskova Büyükelçisine bir protesto notası verdi. Dağıstan topraklarının Rusya’ya ait olduğunu, kurulan cumhuriyeti tanımayacaklarını bildirdi. Bu notayı dikkate almayan Osmanlı Devleti, Kuzey Kafkas Cumhuriyeti ile barış ve dostluk anlaşması imzaladı. Anlaşmaya göre Osmanlı Devleti, Kafkaslara siyasi ve askeri yardımda bulundu ve dışarıdan gelecek tehlikelere karşı savundu. İlk yardım ve savunmasını da 20 Eylül 1918’de gerçekleştirmiştir. Böylece Türk Kafkas İslam Ordusunun, Kuzey Kafkaslar’daki siyasi ve askeri harekât planı gerçekleşmiş oldu. Çünkü Osmanlı İmparatorluğunun Kafkasya siyasetinde Müslüman Türklerin dini ve millî hisleri esas temel oluşturmaktaydı.