Ardahan (Çıldır) Karapapak / Terekeme Ağzında Ünlü Uyumları ve Uyum Bozuklukları Üzerine / Vowel Harmony and Vowel Harmony Irregularities on The Karapapak / Terekeme Dialect of Cildir, Ardahan

Bahadır Güneş

Öz


Karapapak / Terekeme Türklerinin tarihleriyle ilgili bilgileri, arşiv belgelerine dayanan verilerle takip etmek mümkündür. Bu, Karapapak / Terekemelerin bugünkü Gürcistan ve civarını çok eski tarihlerden beri yurt tuttuklarını gösterir. Büyük oranda Selçukluların Gürcistan’ı fethiyle Müslüman olan Karapapak / Terekemelerin, bulundukları bölgenin geçiş güzergâhı olması dolayısıyla Oğuz ve Kıpçak Türklerinin kaynaşmasıyla oluştukları dile getirilmiştir. Ancak özellikle Gürcistan’ın Borçalı bölgesinde yaşayan Karapapak / Terekeme Türkleri kendilerini Kıpçak Türk’ü olarak tanımlarlar. Kars ve Ardahan’da yaşamlarını sürdüren Karapapak / Terekeme Türkleri ağzı, Türkiye Türkçesi ağızlarıyla ilgili tasniflerde Doğu grubu içinde yer alan Kars ili ağızlarının bir alt kolu olarak ele alınmaktadır. Karapapak / Terekeme ağzı; ses, yapı ve söz varlığı özellikleri itibarıyla ilgi çekici veriler barındırmaktadır. Bu çalışmada, Türkiye’de büyük oranda Kars ve Ardahan’da yaşayan Karapapak / Terekeme Türkleri hakkında genel bilgiler verilerek kısaca onların ağız özelliklerine değinilecek, çalışmanın ana konusuna bağlı olarak Ardahan’ın Çıldır ilçesinin köylerindeki Karapapak / Terekeme ağzındaki ünlü uyumları ve ünlü uyumlarında yaşanan bozulma ve bozulma eğilimleri örneklerle belirtilmeye çalışılmıştır. Yapılan incelemeler sonucunda Çıldır Karapapak / Terekeme ağzı, her iki uyum için sağlam özellikler sergilese de zaman zaman ünlü uyumlarında bozulma ve yarım kalma hadiselerinin olduğu tespit edilmiştir. İncelemede yer verilen örnek kelimeler, tarafımızca ilgili yörelerde yapılan derlemelere dayanmaktadır.


Anahtar Kelimeler


Karapapak, Terekeme, ağız, ünlü, ses uyumu.

Tam Metin:

PDF

Referanslar


Alyılmaz, S. (2002). Borçalı (Gürcistan) Karapapaklarının / Terekemelerinin tarihine dair. Yeni Türkiye (Türkoloji ve Türk Tarihi Araştırmaları Özel Sayısı I), 43, 288-291.

Alyılmaz, S. (2003). Borçalılı bilim adamı, eğitimci, şair Valeh Hacılar: hayatı-sanatı-şiirleri. Ankara: Devran Yay.

Bala, M. (1977). Karapapak. İslam ansiklopedisi (C. 6, s. 330-331). İstanbul: Millî Eğitim Yay.

Ercilasun, A. B. (2002). Kars ili ağızları (2. bs.). Ankara: TDK Yay.

Gökbel, A. (2000). Kıpçak Türkleri. İstanbul: Ötüken Yay.

Güneş, B. (2015). Çıldır Karapapak / Terekeme ağzı (inceleme-metinler-sözlük). Trabzon: Serander Yay.

Güneş, B. (2020). Borçalı’da bir söz ustası: Aslan Kosalı ve şiirleri. Selçuk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, 43, 37-58. doi: 10.21497/sefad.755498.

Karahan, L. (1996). Anadolu ağızlarının sınıflandırılması. Ankara: TDK Yay.

Kartallıoğlu, Y. & Yıldırım, H. (2007). Azerbaycan Türkçesi. A. B. Ercilasun (Ed.), Türk lehçeleri grameri içinde (s. 171-230). Ankara: Akçağ Yay.

Kırzıoğlu, M. F. (1972). Karapapaklar / Borçalı-Kazak uruğunun Kür ve Aras boylarındaki 1800 yılına bir bakış. Erzurum: Atatürk Üniversitesi Yay.

Kırzıoğlu, M. F. (1992). Yukarı Kür ve Çoruk boylarında Kıpçaklar. Ankara: TTK Yay.

Korkmaz, Z. (2007). Gramer terimleri sözlüğü (3. bs.). Ankara: TDK Yay.

Togan, Z. V. (1970). Umumî Türk tarihine giriş I (2. bs). İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yay.

Togan, Z. V. (1979). Azerbaycan. İslam ansiklopedisi, (C. 2, s. 91-118). İstanbul: Millî Eğitim Yay.

Valehoğlu, F. (2008). 1828-1829 Türk-Rus savaşları ve acı sonuçları. Bizim Ahıska, 10, 28-31.

Yalçın, S. K. (2018). Azerbaycan Türkçesi grameri. İstanbul: Kesit Yay.


Refback'ler

  • Şu halde refbacks yoktur.


Telif Hakkı (c) 2023 Selçuk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi

Lisans URL: https://creativecommons.org/licenses/by-nc-nd/4.0/legalcode

Creative Commons License
This work is licensed under a Creative Commons Attribution-NonCommercial-NoDerivatives 4.0 International License.