E-postama gönder 
Fütûhât-ı Feriduniyye’nin Kaynak Değeri Üzerine Bir İnceleme / A Study on the Resource Value of the Futuhat-I Fariduniyye
Öz
Fütûhât-ı Feriduniyye 1022/1613-1614 yılında yazılması kararlaştırılan bir Safevî kroniğidir. Ayrıca Türkmenlerin tarihi vesikası olarak da değerlendirilebilir. Zira eser 17. yüzyılın ilk çeyreğinde Deşt-i Gürgen Türkmenlerinin tarihine ışık tutmaktadır. Müellif Muhammed Tahir’in Bistam Türkmenlerinden olması da bu iddiamızı kuvvetlendirmektedir. Bistamî, eserinde Şah Abbas’ın 1015/1606-1607 yılında Esterâbâd’a (Gürgen) Emirü’l-Umera olarak tayin ettiği Feridun Han’ın hayat hikâyesine ve Türkmenler üzerine gerçekleştirdiği fetihlere yer vermiştir. Bu nedenle eser hem biyografi hem de mahalli tarih türüne örnek teşkil etmektedir. Bu araştırmanın amacı ilk olarak Esterabâd valisi Feridun Han-ı Çerkes’in biyografisine ilişkin bilgiler paylaşmaktır. Ayrıca kronikte geçen yer adlarından istifade edilerek Türkmen yurduna dair dikkat çekici detayları ön plana çıkarmaktır. Böylece Türkmenlerin tarihi coğrafyasına ilişkin önemli tespitlerde bulunmaktır. Müellifin Safevî bölgesel yönetimiyle Türkmenler arasındaki münasebetlere ilişkin aktarımlarında resmi tarihçi hüviyetinin ağır bastığı görülmüştür. Görev sorumluluğuyla sarf ettiği öznel ifadeler merkezi yönetimin Sayın Hanîlere bakışını açık etmiştir. Sonuç itibariyle 17. yüzyılın ilk çeyreğinde Safevî İran’ın kuzeydoğu bölgesindeki hâkimiyet sahasının Sayın Hanî Türkmenlerinin yerleşim alanlarını kapsadığı anlaşılmıştır. Bu sahanın kuzeyde Deşt-i Kıpçak’ın bir bölümü, güneyde Bistam ve Damgan, doğuda Bocnurd, Kuçan ve Deregez batıda ise Hazar Denizi ve Mazenderan’ın doğusunu içine aldığı söylenebilir. Mevcut sınırlar dâhilinde Sayın Hanîlerin Safevî hükûmetince isyankâr olarak algılandığı ve tabiiyet altına alınmak üzere politika güdüldüğü anlaşılmıştır. Türkmenlerin karşı direnişleri ve dâhil oldukları savaşlar özellikle Esterâbâd şehri ve çevresinde büyük zayiata ve yıkıma sebep olmuştur.
Anahtar Kelimeler
Tam Metin:
PDFReferanslar
Aka, İ. (2000). Timur ve devleti. Ankara: TTK Yay.
Akbıyık, H. A. (2003). Timur’un Toktamış üzerine seferleri ve Altın Orda’nın yıkılması meselesi. Bilig. 27, 117-156. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/tr/pub/bilig/issue/25397/267989.
Annanepesov M.(2003). The khanate (emirate) of Bukhara. History of Civilizations of Central Asia, Volume 5 (Development in contrast: from the sixteenth to the mid-nineteenth century), Editor Chahryar Adle and Irfan Habib, Paris: Unesco Press, 127-140.
Aydoğmuşoğlu, C. (2011). Şah Abbas ve zamanı (Yayımlanmamış doktora tezi). Ankara Üniversitesi, Ankara.
Barthold, W. (1984). An historical geography of Iran. (Svat Soucek Translat.). New Jersey: Princeton University Press.
Barthold, V.V. (2020). Mir Ali Şir ve Türkmen halkının tarihi. (İlhan Aslan Çev.), İstanbul: Post yay.
Bosworth, C. E. (1982). Abaskûn. Enclopaedia of Iranica, I(1), 69-70, https://www.iranicaonline.org/articles/abaskun.
Çınar, G. K. (2020). Esterâbâd’da Safevî hâkimiyetini tehdit eden unsurlar: Siyâh-Puşân ve Sayın Hanî Türkmenleri. Avrasya Uluslararası Araştırmalar Dergisi, VIII/23, 108-132. https://doi.org/10.33692/avrasyad.732519
Çınar, G. K. (2017). Fetih/işgal ekseninde Çerkeslerin İran’a göçü ve Safevî bürokrasisindeki yükselişi. Osman Köse (Ed.), Geçmişten Günümüze Göç (C. I). Samsun: Canik Belediyesi Yay., 595-615.
Ebul Gazi Bahadr Han (1996). Şecere-i Terâkime (Türkmenlerin soykütüğü). Zuhal Kargı Ölmez (Haz.), Ankara: Şafak Matbaacılık.
Ehlers, E. and Momeni, M. (2002). Gonbad-e Qâbus (Kâvus) geography. Encylopedia of Iranica. XI(2), 126-129. Erişim adresi: https://iranicaonline.org/articles/gonbad-e-qabus#geography.
Hankâh, I. A. & Kemalî, M. Ş. (1374). İrâniyân-ı Türkemân pejuheşi der merdom-ı şenâsi ve cem‘iyyet-i şenâsi. Tahran: İntişârât-ı Esatir.
Herbert, Sir Thomas. (1677). Some yeares travels into divers parts of Africa and Asia the great describing the famous empire of Persia and Industant, London: R. Everingham for R. Scot, etc.
Hinz, Walther. (1990). İslam’da ölçü sistemleri. Türklük Araştırmaları Dergisi. (Sevim Acar Çev.). 5, İstanbul.
İskender Bey Münşî. (1377). Târîh-i âlem ârâ-yı Abbasî (C.II). M. İ. Rıdvanî (Tashih), Tahran: İntişârât-ı Dünya-yı Kitâb.
İskender Bey Münşî-yi Türkmen. (2019). Târîh-i âlem-ârâ-yi Abbâsî II. Cilt-2.Kitap 4-5-6. Kısımlar. (A. Genceli, Çev.). Ankara: TTK Yay.
Kaempfer, Engelbert. (1360). Sefernâme-i Kaempfer. (Keykâvus Cihandarî Farsça’ya Çev.), Tahran: İntişârât-ı Harezmî.
Korhançı, Muhammed Ali. (1363). Nohbe-i kâmrânî der coğrafya-yı Esterâbâd ve Yomut ve Göklen K. 1327. Gürgen-nâme içinde (s. 77-127). (Tashih: M. Zebihi). (Tanzim ve Tecdid Çap: İ. Afşar). Tahran: İntişârât-ı Babek.
Lecomte, Olivier. (2007). Gorgân and Dehistan: The north-east frontier of the Iranian Empire. Joe Cribb&Georgina Herrmann (Ed.), After Alexander: Central Asia before Islam içinde (pp. 295-312). England: The British Academy, Erişim adresi: https://www.academia.edu/4527181/Gorg%C3%A2n_and_Dehistan.
Maʻtufî, Esadullah. (1374). Esterâbâd ve Gürgân (Der bister târîh-i İran) nigâhî be 5000 sal târîh-i mıntıka, Meşhed: İntişârât-ı Derahşeş.
Mirniyâ, Seyyid Ali, (1369). İl ve taife-yi aşâyirî Horasan ve nakş-i siyasî-i ru’sâ-yı ilî bozorg der umûr-ı keşver ve revâbıt-ı anhâ bâ hükûmethâ ve istiʻmâr-girân. Tahran: İntişârât-ı ve Amuzeş-i Nesl-i Daniş.
Mirza İbrahim. (2535 ŞŞ./1975 M.). Sefernâme-i Esterâbâd ve Mazenderân ve Gilan ve.. (Be Kuşeş: Mesud Golzarî), Tahran: İntişârât-ı Bünyâd-ı Ferheng-i İran.
Mirza Muhammed Tahir Vahid Kazvinî. (1383). Târîh-i cihân ârâ-yı Abbasî (Abbasnâme). Seyyid Said Mir Muhammed Sadık (Haz.). Tahran: Pejuheşgâh-ı Ulûm-ı İnsani ve Mutala‘at-ı Ferhengî.
Molla Celaleddin Müneccim-i Yezdî. (1366). Târîh-i Abbasî ya rûznâme-i Molla Celâl. Seyfullah Vahid-niyâ (Be Kûşeş). Tahran: İntişârât-ı Vahid.
Muhammed Tahir Bistamî (1380). Fütûhât-ı Feriduniyye (şerh-i cenkhâ-yı Feridun Han-ı Çerkes Emirü’l-Umerâ-yı Şah Abbas-ı Evvel). Seyyid Said Mir Muhammed Sadık & Muhammed Nadir Nasırî-yi Mukaddem (Mukaddime ve Tashih), Tahran: Neşr-i Nokte.
Nezhad, M. R. M. vd. (2014). Structural identification of bridges (case study: Mazandaran, Iran). Journal of civil engineering and urbanism. IV/3, 239-244. Erişim adresi: http://www.ojceu.ir/main/attachments/article/32/J.%20Civil%20Eng.%20Urban.,%204%20(3)%20239-244,%202014.pdf.
Şahsi, R. (2020). XIX. yüzyılda Hazar Ötesi Türkmenlerinin siyasi, sosyal, ekonomik ve kültürel yapısı (Yayımlanmamış Dr. Tezi). Ankara Üniversitesi, Ankara.
Rabino, H. L. (1928). Mâzandarân and Astarâbâd. London: Luzac&Co.
Reid, J. J. (1981). Rebellion and social change in Astarabad, 1537-1744. International Journal of Middle East Studies, 13(1), 35-53. Erişim adresi: https://www.jstor.org/stable/163286?seq=4#metadata_info_tab_contents
Reid, J. J. (2019). Esterabad’da isyan ve sosyal değişim (1537-1744). Türkmenler üzerine makaleler (Resul Kürşat Şahsi Çev. s.113-141). İstanbul: Selenge Yay.
Rohrborn, Klaus-Michael. (1383). Nizâm-ı eyâlât-ı der devre-i Safeviye, (Keykavus Cihandari Mütercim). Tahran: İntişârât-ı İlmî ve Ferhengî.
Rota, G. (2017). Safavids against Turkmen in the early seventeenth century: warfare against the nomads on the Caspian Steppe. Iran, 55(1), 35-43.
Tadhkirat Al-Mulûk A manual of Safavid Administration (1137/1725). (1980). (V. Minorsky Translated), Cambridge.
Veli Kulu bin Davud Kulu Şamlu. (1371). Kıssasu’l-hâkânî (C.I). Seyid Hasan Sadat Nasırî (Tashih), Tahran: Sâzmân-ı Çâp ve İntişârât.
Napier, G. C. & Kazi Syud Ahmad (1876). Extracts from a diary of a tour in Khorassan, and notes on the eastern Alburz tract: with notes on the Yomut Tribe. JRGS. 46, 62-171, Erişim adresi: https://www.jstor.org/stable/pdf/1798669.pdf
Yate, C. A. (1900). Khurasan and Sistan. Edinburg and London: William Blackwood and Sons.
Refback'ler
- Şu halde refbacks yoktur.
Telif Hakkı (c) 2022 Selçuk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi
This work is licensed under a Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 International License.
This work is licensed under a Creative Commons Attribution-NonCommercial-NoDerivatives 4.0 International License.